Bir Büyük Düş Ustası

CENGİZ AYTMATOV

Yaşımı yeni büyütmüştüm, öğretmenliğe başlayınca 18 yaşından küçüklere maaş verilmediği söyleniyordu. 

Eriklerin dallarında erkeninden patlayan çiçekleri konfetiler gibi yollara döken bahar yağmuruna aldırmayan çocuklar, sokak boyu kenara çökmüş kiraladıkları çizgi romanları okuyordu. Sınıf farkını gözünüze sokan kentin sosyetesinin devam ettiği ve o yüzden de pahalı sineması Konak'ın gösterişli cam kapısında, çoğu uzun saçlı, parkalı üniversitelilerin siyah beyaz afişleri vardı, aranıyorlardı. Kısa bir süre sonra siyaset denen tanrı adına çoğunu ya buldukları yerde öldürecek ya da asacaklardı, bilmiyorduk. Özellikle eğitimli gençlerin kurban edileceği korku çağına az vardı.

Staj için bulunduğumuz Maçka yolundaki okulumuzdan kaçarak Trabzon’a inmiştik. Tek film oynatan, yine de ötekilerden daha pahalı olan sinemada paramıza kıyıp Love Story’i izleyecektik. Bende Ryan Oneael’e benzer iki bukle gören arkadaşlarımın iltifatına lâyık olabilmek için saçlarımı oksijenle sarartıp, önden kısacık kestirdiğimi ve uzatabildiğim birkaç tanesini de herkesten gizleyerek kulak üstüne atmaya çalıştığımı ve artık düşlerime de giren, putlaştırdığım Ali MacGraw’e andıran düz saçlı sevdamı aradığımı anımsarım. 

Çok bunalımlı bir ergenlik başlangıcı değil aslında değil mi? Siz öyle sanın. Söylemeden geçmemeli. Benim komünistliğim de o bir parmak saçla tescillenecekti,ilk. Müzelere ziyarete gidip de ecdadımızın ve pirlerimizin uzun güzel saçlarını göremeyen başta akrabalarım olmak üzere çevremin, sanki berber dükkanları varmış gibi, takmadığım mahalle baskısına isyanımı beni devlete ihbar etmekle cezalandıracağı sürece yeni girdiğimi nereden bilecektim. Tabi aklından ve fikrinden hiç kuşkulanmadığım devletimin beni o kadar ciddiye alacağını da...

Kuşkusuz bilmiyorlardı, benim aslında, dayımın arkadaşı siyah giysileri, belinde muhtemelen yapma Trabzon silahı kent sokaklarında motorunu bir at gibi koşturan ülkücü gençliğin idolü K'ya hayran olduğumu... Tek duraladığım nokta onlarda uzun saç, geniş yaka gömlek ve İspanyol paça henüz mekruhtu, bense çok seviyordum. Ölen babamın yerini kolayından almaya çalışan, ama hiçbir sıkıntımı umursamayan, beni çaresiz bir tutsak yapan ama hizmet de bekleyen yakınlarımdan ve memleketimden nefret ediyor, ergen çocukları rahat bırakan bir dünya varmış gibi, ötelerdeki özgürlüğü fanatizme varan bir tutkuyla özlüyordum. Biraz yavaşından öğrenecektim ama öğrenecektim, her yer aynıydı, her ergen de,her mahalle de... 

Çok düşünmedim, saç ve paça özgürlüktü, onaltısındaki bir çocuğun yeri elbet orasıydı. Gerçi öğrenimi biraz zordu ama teori ve bilinç nasılsa oluşurdu, esas olan imandı.

Sonradan daha tam öğrenemeden ilk duvar yazısında öldürülenleri görünce...

Arayan bulurmuş. Şimdi bakınca, bulmazsam sanki balçıktan yaratmaya kalkardım gelir bana. 

Arayan yorulursa, benzetirmiş de... 

Okuldaki staj öğretmenlerimden biriydi,benden yaşça hayli büyük bayan. Ali MacGraw’e benzerliği sadece düz saçlarındaydı, ama yeterdi, bu derin vadinin içinde, ırmağın kıyısındaki küçük okulda, bulduğumda olmazlar arayacak hal de yoktu bende, huy da… Kadının ne kadar umurundaydım bilmiyorum, ama bir düşe bakar gibi bakıp duran, bir damla ilgi için dört dönen bir çocuğa kim acımaz? Ya da böyle bir ilgiden kim hoşlanmaz? Başarmıştım. Ya da sanıyordum. Yalanın en inandırıcı olanı , insanın kendine söylediğidir.

Kuşkusuz arada görüyordum; başardığım, filmdeki aşka çok benzemiyordu. Ama o film bir ABD yapımıydı, herhâlde benzemeyecekti. Yöredekilere benziyor muydu? Nasıl kıyaslayıp anlardım ki?

Beni görünce gözleriyle gülümsüyordu. Bazen benimle konuşuyor, o günlerde hastalanan bebeğinden bile söz ediyordu. Bir keresinde öğretmenler odasında yanımda oturmuş, ekmeği uzatırken eli elime değmişti. Daha ne isteyebilirdim ki? 
Hoş ben henüz ilk dersine çalışan aşk Q'sü çok da parlak olmayan bir çocuktum, takdirname alacağım demiyordum ki. Yalan söylememeli, ondan önce de küçük bir egzersizim olmuştu, Akdeniz yüzlü bir okul arkadaşımla. Adını ağaçlara kazırdım. Sonunda o da ondördündeki bu sümüklü çocuğun büyümesini daha fazla beklemeye dayanamamış, benden beş altı yaş büyük bir sınıf arkadaşımı gözlerimin önünde yerime koymuştu. Bun adının ihanet olduğunu büyüyünce anlayacaktım. 

Staj bitip okuldan ayrılırken bana bir kitap bile armağan edecekti. Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un yazdığı, Louis Aragon’un "Dünyanın en güzel aşk hikâyesi" olarak tanımladığı Cemile’ydi kitabın adı.

Yaşam öyküsünü öğrendiğimde onda benimkini de aşan ama yazarak iyi ödünlediği bir yan buldum Aytmatov'da. O da tutsaktı, kendi çevresine. Babası Torekul Aytmatov, Sovyet Kırgızistan'ında seçkin devlet adamı idi, ancak 1937'de tutuklandı ve 1938'de kurşuna dizildi...ve bu edebiyatın dünya devi tüm yaşamınca Sovyet Rusya'yla barışık yaşamaya çalışmıştı.

Sonraki süreçte, öğretmenliği bırakıp başladığım üniversite de, okuduğum edebiyat bölümünün de etkisiyle başta klasikler olmak üzere dünyayı okuyacaktım. Edebi tekniğine hayran kaldığım Faulkner, yaşamöyküleriyle birlikte ele aldığımda E. Hemingvay, kendini var edişine hayran kaldığım j.london, üçüncü aşk çalışmamın ilgisinden Steinbeck , satırlarında erotizmi keşfettiğim Balzac, bana çok çağdaşmış izlenimi veren Arogon, devrimci sloganlar ezberlediğim dönemde Gorki, İnce Mehmet serisi uzayıp gazete işi, yazmaktan para kazanıyorum, diye bağıran tefrikalara döndükçe bendeki imajı zayıflayan ama ezberlediğim, dönemin moda adı Yaşar Kemal, Aslan Asker Şvayk’taki zekasına bayıldığım J.Hasek … gibi çok yazarım vardı, ama tanıdığım, bildiğim, en çok etkilendiğim dünyanın en iyi yazarı sayacağım Aytmatov’la tanışmam öyle olacaktı. Bu mitolojiyi, toprağın evrensel dilini, insan ruhuyla ve şiirle harmanlayıp çağına taşıyan, hayran kalınacak kurgularla öyküleştiren adam okuduğum her kitabında daha büyüyecekti gözümde. Bütün kitaplarını çok sevdim, son dönem yazdığı bilimkurgular hariç. Ama birincilik, bazen Öğretmen Duyşen'le at başı gitse de hep TOPRAK ANA'nın olacaktı.

2006’da derginin ikinci aşaması maviADA’ya başladığımızda dergide yer alan arkadaşlardan biri bitirdiği üniversitenin etkinliklerine Cengiz Aytmatov’un da konuk olarak geldiğini söylediğinde bana beceriksizce kurgulanmış bir övünme gibi gelmişti. Dünyanın yaşayan en büyük on yazarından biri seçilmiş Aytmatov bir masal ülkesiydi ve o ülkede biz fanilerin ne işi olabilirdi?

Ama umuda yelken açan değilseniz sizden yazar olmaz. 

Araştırdığımızda öğrenecektik. Elazığ’da yapılan “Hazar Şenlikleri”ne katılmıştı Aytmatov ve o şenliklerde etkin olan Doğu Akdeniz Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof.Dr. Ramazan Korkmaz’la iyi diyaloğu vardı. Korkmaz’da dergideki o arkadaşın fakülteden öğretmeniydi.

Her şey çok hızlı gelişti, telefonuna ulaştığım Prof. Dr. Korkmaz, büyük bir nezaketle Aytmatov’la ilgili bir dosya çalışması yapma düşüncemize olumlu ve yapıcı yaklaşacaktı. Şimdi Ardahan Üniversitesi rektörü olan Korkmaz, bize koordinatörlük yapmayı ve bizzat Aytmatov’u da katmayı kabul edince dergi boyunca en coşkuyla yaptığımız dosyanın çalışmalarına geçmiştik. Düşü gerçeğe çevirirken cesaretimiz de artmış, bir süre sonra Aytmatov’u Bursa’ya etkinliğe getirmeyi düşünmeye başlamıştık. Bu düşüncemizi Aytmatov’a, Korkmaz kanalıyla ilettik. Aldığımız yanıttan hissettiğimiz Aymatov, Türkiye’ye büyük sevgi duysa da yayınevlerinden hiç memnun kalmamıştı. Yayınlanan kitaplarına hakkı olan telifi alamıyordu. Yine de uçak parası dahil masraflarını karşılarsak gelebileceği yanıtını verecekti. Hemen evet derdim ama maviADA Kültür Sanat Evi'ni açmış usul usul haşlanan kurbağa gibi batmıştım, dergiye yetmeye uğraşıyordum. Ayarıcak param yoktu, vazgeçmeyecek, ama erteleyecektim. Elbet bir gün o parayı denkleştirecek ve çağıracaktım.78 yaşındaki Aytmatov beni beklerdi nasılsa…

Dosyayla ilgili yaptığımız duyurulara ülkemizdeki yazan çizen herkesin severek katılacağını düşünüyor, onca yazıya nasıl yer bulacağımıza kaygılanıyorduk. Ne var ki ilk aldığımız yanıtlar hiç de olumlu değil, aksine heves kırıcıydı. Çoğu yazarımız bu dünya devi, Sovyet Yazarlar Birliği üyesi, Lenin Ödüllü Kırgız yazarı, ülkemizde son dönem kitaplarının yayınlandığı yayınevleri ve onu onere ederek çağıran katıldığı etkinlikler nedeniyle karşı siyasi kamptan sayıyor, hakkında yazmayı reddediyordu. Cem Yayınları’ndan kitaplarının yayınlandığı dönemde sol kesimin adamı sayılan yazarı, o dönemde de aynı at gözlüğünü kullanan sağcılar sevmiyordu demek. Aytmatov’u ülkemizin yaygın siyasi lincinden dünya devi olması bile kurtaramamıştı. Beni Uganda'da bir sağ düşünceli yayınevi basarsa orda sağcı oluyordum, Amerika'da bir sol yayınevi para kazanır görürse kitabımı, solcu oluyordum. Bazen anladığına gülemezsin bile...

Gelişen kaygılarımıza karşın Aytmatov’un da bizzat katılacağı Rus ve Kırgız yazarların da yer aldığı tatmin edici bir dosya yapmayı başardık , 2006’nın Temmuz sayısında, ilerde konuk olarak da getireceğimize de söz verdik okurlarımıza. Dergi, uluslararası literatürde bile Aytmatov için kaynak gösterilen materyallerden biri olarak yer aldı.

O umudu hep sakladım.

Ne var ki bir daha o Ali MacGraw’a benzettiğim ilk aşk dersime rastlayamadım. Aytmatov’u da getirecek parayı derginin harcamalarından fırsat bulup artıramadım. Bakmayın şaşkınlığıma. Ben bunu iyi bilirim aslında, ömrümce hep büyük mucizelerin kenarında dokunacak kadar yakın olup dokunamayacak kadar basiretsiz olmayı yani…

Çocukluğumdan beri özenle sakladığım ve yüreğimde büyüttüğüm Aytmatov, tanıdığım en büyük düş ustası, birlikte çalışmak, aynı dergide yazma onurunu bana vermişse bile konuşma şansını yakalayamadan 2008 Haziran’ın da 80 yaşında aramızdan ayrıldı. 

Üzüldüm, şimdi üzülmek ne anlam taşırsa?..